μανιτάρια

Κοινή ονομασία του υπέργειου, ογκώδους, γενικά μαλακού και σαρκώδους καρποσώματος ή σποριοφόρου σώματος πολλών ανώτερων μυκήτων, το οποίο παράγεται από ένα πλούσια διακλαδιζόμενο μυκήλιο που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια του εδάφους των δασών και των λιβαδιών. Τα μ. αποτελούνται συνήθως από ένα στενότερο τμήμα (πόδας ή στύπος) και ένα πλατύτερο, όμοιο με ανοιχτή ομπρέλα (πίλος), κάτω από το οποίο και ανάλογα με την οικογένεια στην οποία υπάγεται το μ., βρίσκονται ελάσματα διατεταγμένα ακτινοειδώς ή μικροί πόροι καλυπτόμενοι με το υμένιο, δηλαδή το σποριοπαραγωγό στρώμα, πάνω στο οποίο σχηματίζονται τα σποριοπαραγωγά κύτταρα (βασίδια και βασιδιοσπόρια ή ασκοί και ασκοσπόρια). Οι περισσότεροι μύκητες που παράγουν μ. ανήκουν στους βασιδιομύκητες και μάλιστα στην οικογένεια των αγαρικιδών. Λιγότεροι ανήκουν στους ασκομύκητες. Από αυτά τα μ. μερικά είναι εδώδιμα, άλλα ύποπτα και πολλά εντελώς δηλητηριώδη ή θανατηφόρα. Κανένας εμπειρικός τρόπος δεν είναι ασφαλής για τη σίγουρη διάκριση μεταξύ δηλητηριωδών και εδώδιμων μ., η οποία μπορεί να γίνει μόνο με ακριβή γνώση των ανάλογων βοτανικών χαρακτηριστικών. Από τα εδώδιμα μ. το είδος αγαρικό το κηπευτικό καλλιεργείται σε υπόθεμα νωπής κόπρου, μέσα σε κατάλληλους χώρους, συνήθως υπόγειους, με ρυθμιζόμενη θερμοκρασία, υγρασία, αερισμό και φωτισμό, για παραγωγή μ. τα οποία καταναλώνονται νωπά, κονσερβοποιημένα ή σε σκόνη για σούπες. Τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί εγκαταστάσεις συστηματικής καλλιέργειας αγαρικού του κηπευτικού και στην Ελλάδα, ιδίως στα περίχωρα της Αθήνας. Δηλητηρίαση από μ. Τα δηλητηριώδη μ. προκαλούν δηλητηριάσεις με διάφορα συμπτώματα, ανάλογα με το είδος του μ. Διακρίνονται τρεις κύριες μορφές δηλητηρίασης, η μουσκαρινική, η φαλλοειδική και η εντολομική. Η πρώτη οφείλεται στη μουσκαρίνη, η οποία περιέχεται στα μ. αμανίτης ο μυιοκτόνος και αμανίτης ο πάνθηρ, και εκδηλώνεται τρεις έως τέσσερις ώρες μετά τη βρώση των μ., με βραδύτητα αντίδρασης, υπνηλία και απώλεια συνείδησης. Συγχρόνως εμφανίζονται έντονη εφίδρωση, μύσις, βραδυκαρδία και άφθονη σιέλωση. Τα ίδια μ. μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα διέγερσης και κρίσεις σπασμών με ιλίγγους και μούδιασμα. Στην περίπτωση αυτή το σύνδρομο οφείλεται στην ατροπίνη των μυκήτων ή μυκητατροπίνη. Η μουσκαρινική δηλητηρίαση, αν και είναι βαριά, σπάνια προκαλεί τον θάνατο. Το φαλλοειδικό σύνδρομο, το οποίο προκαλείται από τα μ. αμανίτης ο φαλλοειδής, αμανίτης ο εαρινός και αμανίτης ο κίτριος, εκδηλώνεται περίπου δώδεκα ώρες μετά τη βρώση των μ. με εμετό, κωλικούς, διάρροια, γενική κατάπτωση, ολιγουρία, πυρετό και κράμπες. Ύστερα από περίπου δύο μέρες φαινομενικής βελτίωσης εκδηλώνεται ίκτερος, καρδιοκυκλοφορικές διαταραχές, κατάρρευση, κώμα. Η δηλητηρίαση που προκαλείται από την τοξίνη των αμανιτών, η οποία περιέχεται στα μ. μαζί με τις άλλες τοξικές ουσίες, προκαλεί τον θάνατο στο 50% των περιπτώσεων. Η κλινική εικόνα του εντολομικού συνδρόμου, το οποίο προκαλείται από τη βρώση των μ. εντόλομα το μολυβδόχρωμο, βολέττος ο πελιδνός, αγαρικόν το δυσέντερον κ.ά. εκδηλώνεται λίγες ώρες μετά τη βρώση των μ. με εμετό, πόνους στην κοιλιά και διάρροια. Τα συμπτώματα αυτά διαρκούν περίπου δύο ημέρες, σπάνια χειροτερεύουν και σε μερικές περιπτώσεις οδηγούν στον θάνατο.Η αντιμετώπιση των δηλητηριάσεων, εκτός από την πλύση του στομάχου εάν η δηλητηρίαση είναι πρ΄σοφατη, ποικίλλει ανάλογα με τα είδη των μ. που την έχουν προκαλέσει. Γι’ αυτό σε κάθε περίπτωση είναι χρησιμότατος ο προσδιορισμός του είδους του μ. που καταναλώθηκε. Δηλητηριάσεις προκαλούνται και από ορισμένα είδη μούχλας, τα οποία παράγουν τις αφλατοξίνες, ουσίες δηλητηριώδεις κυρίως για τα ζώα, και καρκινογόνες στα πειραματόζωα. Φαγώσιμα μανιτάρια: 1 - Μορχέλλα η εδώδιμη. 2 - Κολλοβία η βελουτίπες. 3 - Πλευρωτός ο οστρεώδης: εκτός από μαυριδερός, ο πίλος μπορεί να είναι σκούρος ιώδης ή κιτρινόμαυρος. 4 - Λεπιότα η οψηλή. 5 - Ψαλλιότα η ριζοφυούσα. 6 -Τριχόλωμα το γυμνό: στο γερασμένο μύκητα ο πίλος έχει ωχρότερο χρώμα. 7 - Βολέττος ο εδώδιμος: και άλλα μανιτάρια του γένους αυτού είναι εδώδιμα. 8 - Aμανίτης του Καίσαρα. 9 - Κανθαρέλλος ή Κανθαρίσκος ο βρώσιμος: με πίλο ωχροκίτρινο και σπάνια λευκωπό. 10 - Αρμιλλαρία η μελιτόχρωμη: ο πίλος μπορεί να είναι επίσης γκριζωπός ή μαυριδερός. Δηλητηριώδη μανιτάρια: 1 - Βολέττος ο πελιδνός: το χρώμα του πίλου μπορεί να είναι επίσης μαυριδερό, ελαιώδες ή καπνώδες - κοκκινωπό. 2 - Ρουσούλα η εμετική. 3 - Αμανίτης ο εαρινός: είναι θανατηφόρος. 4 - Αμανίτης ο μυιοκτόνος. 5 - Λακτάριος ο δυσέντερος: μερικές φορές οι ομόκεντροι κύκλοι που υπάρχουν στον πίλο με την εντονότερη απόχρωση μπορεί να λείπουν. 6 - Αμανίτης ο φαλλοειδής: είναι θανατηφόρος και το χρώμα του πίλου ποικίλλει από το ελαιώδες μέχρι το λευκό. 7 – Υφόλωμα το δεσμώδες. 8 – Αμανίτης ο πάνθηρ: μερικές φορές μπορεί να είναι θανατηφόρος. 9 – Αμανίτης ο κίτριος. 10 – Εντόλομα το μολυβδόχρωμο. Τα σπόρια πέφτοντας στο έδαφος παράγουν λεπτά νήματα, τις υφές· από αυτές αναπτύσσεται μια μάζα με τη μορφή μικρού αβγού, που βγαίνει στην επιφάνεια και δημιουργεί το πραγματικό μανιτάρι.